استپس 2015/2020

طراحی سامانه مدیریتی و ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات استپس 1395 توسط مرکز تحقیقات بیماری‌های غیرواگیر برای اولین بار در کشور صورت گرفت و با تعدد نوآوری­‌های استفاده شده در آن، موجب الگوسازی در طراحی نرم‌افزارهای سایر طرح‌های جمع‌آوری اطلاعات در کشور شد. اما بدیهی است برای حفظ بهبود مستمر در تمامی فرآیندها بالاخص مرتبط با حوزه طراحی نرم‌افزار بایستی تغییرات و به‌روز‌رسانی‌هایی در طراحی مجموعه نرم‌افزارهای استپس صورت پذیرد. با درنظر گرفتن رشد تکنولوژی به خصوص در حوزه فناوری اطلاعات ابزارها و تکنولوژی‌های جدید به وجود آمده‌اند که می‌تواند در تسهیل اجرای فرآیندهای پروژه در سال 1398 کمک نماید. این موارد می‌تواند علاوه بر ارتقای فنی و کیفی زیرساخت الکترونیکی مطالعه موارد زیر را نیز به همراه داشته باشد:

در خصوص طراحی نرم‌افزار پرسشگری بر روی تبلت، متعاقب نهایی شدن محتوای کیفی سؤالات و حوزه‌های جمع‌آوری اطلاعات، با لحاظ نمودن شرایط موردنظر در نمونه‌گیری که در بخش مربوطه به آن‌ها اشاره شده است، این نرم‌افزار طراحی و پس از گذرانیدن مراحل آزمون نهایی شد. نسخه نهایی بر روی تمامی تبلت‌های پرسشگری نصب گردید و از طریق آموزش مداوم گروه‌های پرسشگری و با یاری‌گرفتن از کارشناسان فناوری اطلاعات دانشگاه‌ها، امکان به‌روزرسانی در حین اجرا در نظر گرفته شد.نرم‌افزاری که جهت جمع‌آوری اطلاعات طراحی‌شده تحت سیستم عامل اندروید بوده و بسته به نقش کاربر دارای امکانات مختلفی است. اطلاعاتی که از طریق این نرم‌افزار جمع‌آوری می‌شوند به‌طور کلی به 4 دسته زیر تقسیم می‌شوند:

این اطلاعات روی تبلت ذخیره شده و به محض اتصال به اینترنت (که به صورت یک سرویس Back-End بررسی می‌شود) به سرور ارسال می‌شود. ارسال این اطلاعات توسط خود کاربر هم می‌تواند صورت گیرد و گزارشی از تعداد پاسخ‌های ثبت شده و تعداد افراد ثبت شده و همچنین تعداد پاسخ‌های ارسال شده و تعداد افراد ارسال شده به کاربر نمایش داده می‌شود.
در ذیل به برخی از امکانات کاربردی این نرم‌افزار اشاره شده است که برخی برای کاربر قابل لمس و برخی غیر قابل لمس هستند:

با توجه ‌به ابعاد وسیع طرح پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر و هم‌زمانی اجرای آن در سراسر کشور سامانه‌ای جهت نظارت بر فرایندهای مختلف در طرح و همچنین تهیه گزارش‌های مختلف در نظر گرفته‌شده است. از جمله موارد استفاده این سامانه پیش از اجرای تخصیص خوشه‌ها به پرسشگران، در حوزه نظارت؛ آزمون‌های آنلاین، آموزش آنلاین، کنترل بخش‌های استقرار، اجرایی، آزمایشگاه، پزشکی، تکمیل چک فهرست‌های نظارتی در سطح ملی، دانشگاه و شهرستانی، نظارت و کنترل بر پیشروی نمونه‌گیری، کنترل انحراف پرسشگر، مشاهده‌ی درصد خطای پرسشگران، مشاهده‌ی درصد خطا برحسب سؤالات پرسشنامه و نظارت و کنترل کیفیت داده‌های نمونه‌گیری است.

با توجه به نیاز برای یکپارچگی پایگاه داده در مطالعه ملی، نیاز برای طراحی نرم‌افزارهایی برای فرایندهای آزمایشگاهی به وجود آمد. این نرم‌افزارها در دو دسته اصلی نرم‌افزار پاسخ‌دهی نتایج آزمایش‌ها و نرم‌افزار مدیریت نمونه‌های آزمایشگاهی طراحی شده‌اند. در زیر به بررسی اجمالی این دو نرم‌افزار خواهیم پرداخت.

وظایف اصلی نرم‌افزار مدیریت فرایندهای آزمایشگاه در حوزه نمونه‌های آزمایشگاهی، شناسایی نمونه‌های دریافت شده از دانشگاه‌ها، جانمایی، مدیریت آن‌ها و گزارش‌گیری سیستم است؛ به‌طوری که از زمان دریافت نمونه از دانشگاه تا زمانی که نمونه در دستگاه اتوآنالایزر قرار می­گیرد وضعیت و هویت نمونه قابل شناسایی باشد. با توجه به ضریب بالای خطا در مراحل دریافت نمونه و الیکوت، فرایندهای این نرم‌افزار طوری طراحی شدند تا میزان خطا را به حداقل برسانند. این نرم‌افزار برای پلتفرم ویندوز طراحی شده و با پایگاه داده اصلی مطالعه در ارتباط است.

نرم‌افزار دیگر در راستای ارتباط سرور مطالعه با دستگاه اتوآنالایزر Cobas C311 و انتقال نتایج آزمایش‌ها از این دستگاه به پایگاه داده است. جهت پیاده‌سازی این محصول پروتکل فنی این دستگاه از شرکت Roche دریافت شده و پس از شناسایی ساختار ارسال پیام توسط این دستگاه، الگوریتمی جهت تعامل با دستگاه طراحی شده است. طبق این الگوریتم ساختار تمامی پیام‌های دریافتی از دستگاه اتوآنالایزر شکسته شده و اطلاعات نتایج در قالب مورد نظر واکشی می‌شود. ذخیره اطلاعات نتایج آزمایش‌های کشور به صورت نظام‌مند و در ساختاری بهینه موجب شد تا سیستم امکان تهیه گزارش‌های مختلفی از نتایج را دارا باشد.

در این نرم‌افزار یک ارتباط End-to-End امن در بستر یک شبکه داخلی با دستگاه اتوآنالایزر ایجاد می‌شود و در این بستر جواب آزمایش‌ها انجام شده توسط دستگاه به نرم‌افزار ارسال خواهد شد. این دستگاه مکانیزم خاص خود برای ارتباط با نرم‌افزار خارجی دارد به این صورت که برای هر تعاملی دستگاه شروع کننده درخواست خواهد بود. برای ایجاد ارتباط بین دستگاه و نرم‌افزار از متد 3-Way Handshake استفاده خواهد شد. دستگاه ابتدا یک بسته بانام ENQ به نرم‌افزار خواهد فرستاد. نرم‌افزار در پاسخ می‌بایست بسته ACK را به دستگاه ارسال کرده و در ادامه دستگاه با دریافت ACK از نرم‌افزار از فعال بودن آن مطمئن خواهد شد و بار دیگر بسته ACK را برای نرم‌افزار ارسال خواهد کرد.

بعد از فاز ایجاد ارتباط بین دستگاه و نرم‌افزار، مرحله انتقال اطلاعات آغاز خواهد شد. در این مرحله اطلاعات ارسالی و دریافتی بین دستگاه و نرم‌افزار بر اساس ساختار شکل زیر خواهد بود. این اطلاعات ارسالی و دریافتی را Message می‌نامیم. هر Message از چندین رکورد اطلاعاتی تشکیل شده است. دو نمونه از رکوردهای اطلاعاتی در شکل زیر نشان داده شده است. هر یک از این رکوردهای اطلاعاتی شامل یک دستور خاص خواهند بود که به‌صورت مجموعه‌ای از عبارات قانونمند کنار هم قرار خواهند داشت. کوچک‌ترین واحد اطلاعاتی که بین دستگاه و نرم‌افزار ارسال می‌شود Frame نامیده می شود. هر Frame 256 بایت اطلاعات خواهد بود.

با توجه به گستره اطلاعات و شخصی بودن آن‌ها در طرح پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر، تأمین امنیت اطلاعات از اهم واجبات در این طرح است. امنیت در فضای مجازی و حوزه فناوری اطلاعات یک موضوع مهم و کلیدی است و با گسترش روزافزون خدمات و ضریب نفوذ آن در جامعه بر اهمیت آن افزوده می‌شود. تخصصی بودن موضوع ایمن‌سازی فنی و جلوگیری از نفوذ بر پیچیدگی مقوله امنیت افزوده است و عموماً گروه‌های فنی به علت پیچیدگی فنی بسیار زیاد این حوزه و تأثیر مستقیم بر افزایش هزینه تولید توجه ناچیزی بر این مسئله دارند.